Kelebek etkisi şeklinde bir teori var. Buna göre; Amazon Ormanları’nda bir kelebeğin kanat çırpması, ABD’de fırtına kopmasına neden olabilir. Bir kelebeğin kanat çırpması, dünyanın yarısını dolaşabilecek bir kasırganın oluşmasına neden olabilir. Özellikle günümüzde insanların veya ülkelerin birbirlerinden soyutlanması ve etkilenmemesi mümkün görülmüyor!
Bu nedenle globalleşmeyi inkar etmek de mümkün değil. Artık önümüzdeki on yıllarda, robotlar vasıtası ile eğitim ve öğretim yapılacağının konuşulduğu ve bu konunun da internette en büyük pay alacağı tartışılmakta…
Bir futbolcu transferinde, onunla ilgili derin bir sağlık raporunun, bilimsel tetkiklerle alındıktan sonra transfer edildiği, futbolcunun tekniği ve kondüsyonunu gösteren göstergeler ile sağlık istatistiklerinin de esas alındığı ortadadır. Türkiye’de de küçük bir ücretle şahısların internet ortamında başvurusu halinde kredibilitesini gösteren notu bizzat alması mümkün olmaktadır. Bir gayrimenkul için de gayrimenkulün nesnel kıstaslara göre değerlendirilmesi, gibi ülkelerin de kredi derecelendirmesi veya kredi değerlendirmesi olmak gerekmektedir. Avrupa Birliğinin sübjektif ölçütlerin terk edilerek, nesnel kriterleri esas aldığı yaklaşımı da buna paraleldir.
Küçük bir yatırım yapacak olanın bile araştırma yaptığı bir ortamda, büyük çaplı kredi veren kuruluşların böylesine bir rapor istemeleri de doğal karşılanmalıdır.
Değerlemeyle, bir kişi, şirket hatta bir ülkenin kredi itibarı belirlenir. Kredi derecelendirmesi, bir borçlunun kredi geçmişi hakkında yapılan bir değerlendirme olabileceği gibi, potansiyel bir borçlunun borcunu geri ödeyebilme yeteneğinin bir değerlendirmesi de olabilir. Hesaplanması için malî geçmiş, cari varlık ve cari borçlar incelenir. Kredi değerlendirmesi, borç veren veya yatırımcı için, o borcun geri ödenme olasılığını belirlemek için yapılır. Ancak, yakın yıllarda, sigorta primi, işe alınmaya uygunluk ve depozito oranı belirlemeleri için de kredi değerlendirme sonuçları kullanılmaya başlanmıştır. Düşük bir derecelendirme, borç alanın borcunu ödememe (temerrüt) riskinin yüksek olduğu anlamına gelir, bu durum, faiz oranının yüksek tutulması veya da borç talebinin reddedilmesi sonucunu doğurur. (Vikipedi).
Günümüzde çok sayıda kredi derecelendirme kuruluşu olmasına rağmen Moody’s, Standard & Poor’s ve Fitch Ratings sektörün en etkin kuruluşlarıdırlar. Bu kuruluşlar değerlendirmelerinde bir çok farklı kıstası esas almaktadırlar. Bunlardan bazıları; ülke ekonomisinin esnekliği, büyüme potansiyeli ve ekonomik istikrarı, ülke liderlerinin durumu, dış politika gelişmeleri, siyasi gündemdeki riskler, Merkez Bankası’nın bağımsızlık derecesi, ülkenin cari açığı, borç ödeme kapasitesi, toplam borcu gibi unsurlardır. Her bir derecelendirme kuruluşunun benzer ölçütler kullandığı gibi farklı ölçütler de kullandığı belirtilmektedir. Bu kuruluşların kredi notu verme sürecinin şeffaf olmadığı, bir ülkeyi notlarken geçmişe bakarak “piyasa algılamasını gereksiz ölçüde bozma” özelliğine sahip olduğu noktasından eleştirildikler de görülmektedir. Bu kuruluşların, şirketleri ve ülkeleri olumlu ya da olumsuz etkileyebildikleri halde yeterince denetlenmedikleri de eleştiriler arasındadır. Bu nedenle bu kuruluşlardan çok daha şeffaf ve değerlendirme faktörlerinin hangilerinin öncelikli, etkili ya da tayin edici olduğunu kamuoyu ile paylaşmaları istenmektedir.
Elbette bu kuruluşların hataları ve etkilenmeleri olabilecektir. Ancak, kredi derecelendirmesi ise vazgeçilmezdir. Karar vericiler nesnel ölçüt beklerler. Bu işin doğası gereğidir. Türkiye ilk kez, Kasım 2012’de Fitch ile yatırım sınıfı notu yükselmiştir. O dönemin Hazine Bakanı Ali Babacan, “Not artışı geç de olsa yerinde bir karar. Karar piyasa göstergeleri ile kredi notumuz arasındaki farkı bir miktar azaltmıştır” demiştir.
En son Fitch Türkiye’nin BBB- olan notunu, BB+ seviyesine düşürdü. Görünümü ise durağan olarak belirledi. Böylece Türkiye son yatırım yapılabilir seviye notunu yitirmiş oldu. Bu durum dış kredi anlamında olumsuz etkiler yaratacaktır. Yazımızın başında kelebek etkisi açıklanmıştı. Türkiye Cumhuriyeti dünyadan kopmuş değil. Avrasya tüneli vb yatırımlar… En son Çanakkale köprüsü işi ihale edildi. Teknolojik noktadan ileri yabancı ülke firmaları ile Türk firmaları ortak girişim olarak ihaleye katıldılar. Bu ihalede finansman da yine dış dünyadan sağlanacak. İşte bu finansmanın maliyetini bu kredi derecelendirme kuruluşlarının verdiği rapor da etkiliyor. Biz beğenmesek de kredi verenler buna itibar ediyorlar.
Fitch’in not düşürme gerekçeleri arasında: “Dış borcun gayri safi yurtiçi hasılaya oranının dört yıl içinde yüzde 22’den 30’a çıkması. 2016’nin ikinci yarısında büyümede yaşanan sert düşüş ve hem ulusal hem de küresel nedenlerden ötürü büyümenin düşük kalacağı öngörüsü. Yapısal reformlar yapılmaması durumunda yatırımların artmayacak olması. Enflasyonun 2017’nin ilk yarısında tekrardan iki haneli rakamlara çıkmasının ve merkez bankasının üzerindeki etki nedeniyle buna yönelik herhangi bir hamle yapamayacak olması. Fitch’e göre 24 Ocak’ta gerçekleşen faiz artırımı 2017 enflasyon hedeflerini tutturmak için yeterli olmayacağı öngörüsü. Güvenlik endişesi nedeniyle turizm gelirinin 2013-2015 döneminden çok daha düşük kalacak olması” belirtilmiştir. Ki, ilk defa yatırım yapılabilir diyen de yine Fitch olmuştu…
Son olarak Türkiye’den somut örnekle bitirerek, dünyadaki ülkelerin kredi notlarını ve bağımsız olarak Türkiye’deki kredi notu değişimini tablo olarak ekleyeceğiz. Türkiye’de bir dönem yaygın olan Anadolu’da özellikle Yurt dışındaki Türk işçilerinin ortak olduğu holdingler hakkında şu cümleyi sarf etmiştim. İlgili kuruluş kesinlikle batmaz, çünkü ortakları var. Ortaklar kar ve zarara ortak. Eğer ortak olmayıp, borç vermiş olsalar, ya da kuruluş borç alsaydı, kısa sürede batardı, demiştim.” Peki ne olur ?” sorusuna ise; kartopu gibi erir ve biterler demiştim. O dönem bir kredi değerleme raporu alınsa ve acilen çözüm alınsa on lira koyan bir ortak belki beş, belki altı lira alacak iken, artık neredeyse sıfır lira alacak duruma gelmiştir.
Aklın yolu bilimdir.
Türkiye’nin kredi derecelendirme kuruluşları karnesi:
Tarih Fitch Moody’s S&P Not
23/09/2016 BBB- Ba1 BB Moody’s Türkiye’nin notunu yatırım
yapılabilir seviyenin altına indirdi
20/07/2016 BBB- Baa3 BB S&P Türkiye’nin notunu BB’ye indirdi.
16/05/2013 BBB- Baa3 BB+ Moody’s Türkiye’nin notunu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltti.
27/03/2013 BBB- Ba1 BB+ S&P Türkiye’nin notunu to BB+’ya yükseltti.
05/11/2012 BBB- Ba1 BB Fitch Türkiye’nin notunu yatırım yapılabilir seviyeye yükseltti.
20/06/2012 BB+ Ba1 BB Moody’s Türkiye’nin notunu Ba1’e yükseltti.
19/02/2010 BB+ Ba2 BB S&P Türkiye’nin notunu BB’ye yükseltti.
08/01/2010 BB+ Ba2 BB- Moody’s Türkiye’nin notunu Ba2’ye yükseltti.
03/12/2009 BB+ Ba3 BB- Fitch Türkiye’nin notunu 2 not birden artırarak BB+’ya yükseltti.
14/12/2005 BB- Ba3 BB- Moody’s Türkiye’nin notunu Ba3’e yükseltti.
13/01/2005 BB- B1 BB- Fitch Türkiye’nin notunu BB-‘ye yükseltti.
17/08/2004 B+ B1 BB- S&P Türkiye’nin notunu BB-‘ye yükseltti.
09/02/2004 B+ B1 B+ Fitch Türkiye’nin notunu B+’ya yükseltti.
16/10/2003 B B1 B+ S&P Türkiye’nin notunu B+’ya yükseltti.
25/09/2003 B B1 B Fitch Türkiye’nin notunu B’ye yükseltti.
28/07/2003 B- B1 B S&P Türkiye’nin notunu B’ye yükseltti.
25/03/2003 B- B1 B- Fitch Türkiye’nin notunu B-‘ye indirdi.
02/08/2001 B B1 B- Fitch Türkiye’nin notunu B’ye indirdi.
16/04/2001 B+ B1 B- S&P Türkiye’nin notunu B-‘ye indirdi.
02/04/2001 B+ B1 B Fitch Türkiye’nin notunu B+’ya indirdi
23/02/2001 BB- B1 B S&P Türkiye’nin notunu B’ye indirdi
27/04/2000 BB- B1 B+ Fitch Türkiye’nin notunu BB-‘ye yükseltti
25/04/2000 B+ B1 B+ S&P Türkiye’nin notunu B+’ya yükseltti
13/03/1997 B+ B1 B Moody’ Türkiye’nin notunu B1’e indirdi
20/12/1996 B+ Ba3 B Fitch Türkiye’nin notunu B+’ya indirdi
13/12/1996 BB- Ba3 B S&P Türkiye’nin notunu B’ye indirdi
26/09/1995 BB- Ba3 B+ Fitch Türkiye’nin notunu BB-‘ye yükseltti
10/08/1994 B Ba3 B+ Fitch Türkiye’yi B notuyla değerlendirmeye başladı
02/06/1994 – Ba3 B+ Moody’s Türkiye’nin notunu Ba3’e indirdi
28/04/1994 – Ba1 B+ S&P Türkiye’yi B+ notuyla değerlendirmeye başladı
13/01/1994 – Ba1 – Moody’s Türkiye’nin notunu yatırım yapılabilir seviyenin altına indirdi
05/05/1992 – Baa3 – Moody’s Türkiye’yi yatırım yapılabilir seviye olan Baa3 ile
değerlendirmeye başladı.