KESİN ACİZ BELGESİ VE GEÇİCİ ACİZ BELGESİ
İİK M.105 VE M.143 IŞIĞINDA ACİZ VESİKASI KURUMU
I- İİK M.143 Kesin Aciz Vesikası:
İİK m. 143/I’de açıkça ifade edildiği gibi, aciz vesikası (belgesi); “haczedilen malların paraya çevrilmesi sonunda, alacağı tamamen ödemeyen alacaklıya (ve bir sureti de borçluya) icra memuru tarafından verilen ve takip konusu alacağın ödenmemiş olan miktarını belirten bir belge”dir.
Bu belgenin verilmesi hiçbir harca bağlı değildir (m. 143/I, c.2).
İİK m. 143/I gereğince alacaklıya verilen bu belgeye “kesin aciz belgesi” denilmektedir.
Kesin aciz belgesinin verilme koşulları:
İİK m. 143’e göre kesin aciz belgesinin düzenlenebilmesi için şu koşulların gerçekleşmesi gerekir:
a. Aciz belgesi sadece haciz koydurmuş veya hacze iştirak etmiş olan takip alacaklılarına verilebilir. Rehin alacaklılarına “borç ödemeden aciz belgesi” verilmez. Onun yerine “rehin açığı belgesi” verilir (İİK m. 152/I).
b. Satış ve satış bedelinin paylaştırılması safhasının sona ermiş olması gerekir. Yani, aciz belgesi verilebilmesi için “yeterli teklifte bulunulmamış olması veya alıcı çıkmaması sebebiyle satışın yapılamamış olması” (İİK m. 115, 129) veya “satış yapılmasına rağmen, satış bedelinin alacağı tamamen veya kısmen karşılamamış olması gerekir. Takip henüz bu aşamaya gelmeden, sadece borçlunun beyanı ve alacaklının da kabulü ile aciz belgesi düzenlenemez.
c. Borçlunun satışı yapılan mal dışında haczi kabil malı bulunmamalıdır. Ancak, borçlunun; yabancı memlekette malı veya sadece maaşı bulunması, kesin aciz belgesi verilmesine engel olmaz.
d. Aciz belgesi düzenlenmesini gerektiren son koşul da, alacaklının “alacağını masraf ve faizleriyle birlikte”, tamamen alamamış olmasıdır. Bu belge, ödenmeyen alacak kısmı için düzenlenir.
Aciz belgesinin takip hukuku bakımından hüküm ve sonuçları (İİK m. 143/II-VI)
aa. Kesin aciz belgesi, borç ikrarını içeren bir senet (İİK m. 68/I) niteliğindedir (İİK m. 143/II).
bb. Aciz belgesi alan alacaklı, bunu aldığı tarihten itibaren bir yıl içinde borçluya karşı takibe geçerse, yeniden borçluya ödeme emri tebliğ edilmeksizin, borçlunun malları eski takip dosyasından haczedilebilir (İİK m. 143/III).
cc. Kesin aciz belgesi alacaklıya, iptal davası açabilme hakkı verir (İİK m. 143/II).
dd. Aciz belgesine dayanarak alacaklı, İİK m. 100/I’deki koşullar çerçevesinde hacze iştirak edebilir.
ee. Aciz belgesinin düzenlenmesi avukatlık ücretine hak kazanma bakımından takibin sonuçlandığını gösterir (Avukatlık Ücret Tarifesi, m. 12/II).
ff. Düzenlenen aciz belgelerinin özel sicile tescil edilir. (İİK m. 143/I, c: 2, 3)
Aciz belgesinin maddi hukuk bakımından hüküm ve sonuçları:
aa. Kesin aciz belgesinde yazılı borç hakkında, borçlu için yirmi yıl süreyle zamanaşımı işlemez (durur) (Yani borç; yirmi yıl geçince zamanaşımına uğrar) (İİK m. 143/VI)
bb. Kesin aciz belgesine bağlanmış olan alacak hakkında faiz işlemez (İİK m. 143/IV).
II- İİK M.105 Geçici/Muvakkat Aciz Vesikası:
Muvakkat borç ödemeden aciz belgesi icra ve iflas kanunumuzun 105. maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenmiştir. Bu maddeye göre, icraca takdir edilen kıymete göre haczi kabil malların kifayetsizliği anlaşıldığı takdirde haciz tutanağı muvakkat aciz belgesi yerine geçer (İİKm.105/2)
İcra memurunun kıymet takdirine (11K.m.87, 102) göre, borçlunun haczedilebilir mallarının takdir edilen kıymetleri alacaklının (veya alacaklıların) alacağını karşılamaya yetmezse, haciz tutanağı alacaklı için muvakkat aciz belgesi hükmündedir. Haciz tutanağı muvakkat aciz belgesi yerine geçtiği zaman artık alacaklıya ayrıca bir borç ödemeden aciz belgesi düzenlenip verilmez, haciz tutanağı doğrudan doğruya muvakkat borç ödemeden aciz belgesi hükmündedir.
İİK m.105,f.2’ye göre düzenlenen haciz tutanağına muvakkat aciz belgesi mahiyeti verilmesinin sebebi, haczedilen malların satış sırasında tahmini kıymetlerini çok üstünde değer bularak alacağı karşılama ihtimalinin daima mevcut olmasından dolayıdır. Haczedilen malların tutarının alacağı karşılayıp karşılamayacağı kesin olmadığı için tutanağa muvakkat aciz belgesi denilerek bir geçicilik unsuru verilmiştir.
Takip muamelesi satış safhasına gelip mallar satıldıktan sonra muvakkat aciz belgesi hükmündeki haciz tutanağı ile ilgili iki farklı durum ortaya çıkabilir. Birinci haciz zabıt varakasının muvakkat aciz belgesi teşkil etme hükmü sona erer. İkinci ihtimalde, satış sonucu elde edilen para alacağının bir kısmını karşılar ve karşılanmayan kısmı için alacaklıya artık kesin aciz belgesi verilir ve dolayısıyla muvakkat aciz belgesi hükmündeki tutanağın bu hükmü de son bulmuş olur.
Geçici Aciz Vesikasının Hüküm ve Sonuçları:
İİK.m.105/2 de düzenlenen muvakkat aciz belgesi alacaklıya sadece İİKm.277 uyarınca iptal davası açma hakkı verir. İİK m. 277 ise, iptal davasından maksadın, İİK.m.278,279 ve 290’da yazılı tasarrufların butlanına hükmettirmek olduğunu açıklığa kavuşturmaktadır. Geçici aciz belgesinin kural olarak başka bir hükmü yoktur; özellikle, İİK.m.143 anlamında (kesin) borç ödemeden aciz belgesinin diğer hükümleri geçici aciz belgesi için söz konusu değildir. Bu nedenle, muvakkat aciz belgesi “borç ikrarını içeren senet” (İİK m. 143/2) niteliğinde olmadığı gibi, borcun zamanaşımına tabi olmaması hükmünü de doğurmaz ve sahibine, borçluya yeniden ödeme emri tebliğ etmeden takibe girişebilme (IIKm.143/3) imkânını vermez.