ABD Yargılama Sistemindeki Jüri Nedir, Nasıl Yürür, Jüri Nasıl Teşekkül Eder ?
Daha çok Amerikan filmlerinde izlediğimiz “jüri” kavramı, özellikle Zarrab davası ile birlikte yoğunlukla haberdar olduğumuz bir olgu olarak karşımıza çıkmıştır.
ABD Yargılama Sistemindeki Jüri Nedir, Nasıl Yürür, Jüri Nasıl Teşekkül Eder ?
ABD’deki Reza Zarrab davası, ülkemizde özellikle filmlerden görerek tanıştığımız jüri uygulaması hakkında fikir sahibi olundu ve akılda bir çok soru işareti kaldı. ABD yargılamasındaki jüri sistemi, Fransızca “‘yeminli” kelimesinin karşılığı “jure” kelimesinin karşılığı denilebilir, karşımıza sürekli çıkması muhtemel bir kavram olarak duruyor ki, bu buna en çok Zarrab davasında şahit olduk.
JÜRİ ÇEŞİTLERİ
ABD YARGILAMASINDA iki ayrı jüri var: “küçük jüri” ve “büyük jüri” şeklinde… Adlandırmanın nedeni ise; heyetteki jüri yi oluşturanların sayısından kaynaklanmaktadır. Soruşturma aşamasında kurulan büyük, aynen Türkiye’deki hazırlık soruşturmasında olduğu gibi jüri gizli çalışır. Duruşma jürisi olarak da bilinen küçük jüri ise mahkemelerde karşılaştığımız jüridir.
Büyük jüri, üye sayısı genelde 12 ve daha fazla kişiden oluşur. ABD’de bir suç soruşturmanın iddianameye dönüşmesi, dava açılması’büyük jüri kararı’ ile olmakta, ABD’deki bütün federal suç davalarında ve bazı eyaletlerde, bir ceza davası açılıp açılmaması için yeterli delil ve sebep olup olmadığına bu ön soruşturma jürisi karar verir. Savcı kendiliğinden ceza davası açamaz. Bu uygulama Türkiye uygulaması ile büyük farklılık arz ediyor. Yani Büyük jüri, Kovuşturmaya Yer Olmadığına veya ceza davası açılmasına doğrudan karar veriyor. Amerika’daki savcılar nisbeten Türkiye’deki duruşma savcısı görevini daha aktif icra ediyorlar.
BÜYÜK JÜRİ KARARI:
ABD Anayasasının ek 5’nci Maddesi gereği, savaş zamanı işlenen askeri suçlar haricinde, hakkında büyük jürinin ‘indictment’ yani, yargılama kararı vermediği kimse yargılanamaz. İddianamesi yetkili büyük jüriye sunulmamış ve burada kabul edilmemiş bir kişinin tutuklu halde tutulması anayasal suçtur. Bu uygulama kişi özgürlüğünün çok kısı korunduğunu ve aşırı önemsendiğini de ortaya koyuyor. Bu uygulama ile, tutuklama’nın da bir tedbir olduğu ve cezalandırma aracı olarak kullanılmasının önüne geçildiği ifade ediliyor.
SANIĞI KORUMAK
Masumiyet Karinesi olarak da bilinen, suçsuzluk ilkesi veya uluslararası hukuk terimi olarak presumption ofinnocence; suç kesinleşmediği sürece kimsenin hükümlü sıfatıyla değerlendirilemeyeceğini ifade eden, temel hukuk doktrini çok esaslı korunmakta ve uygulanmaktadır. Jürinin’de gerçekte varlık nedeni, sanığı korumaktır. Bir kişinin, tek bir kişinin (savcı) görüşü ile hakkında iddianame olmadan tutuklanmasını ve yargılanmasını engelllemek temel amaçtır. Konuyla ve sanıkla ideolojik çıkarsal hiçbir bağı olmayan insanlardan kurulu bir heyet, iddia makamının elindeki delillerin bir yargılama başlatmak için yeterli olup olmadığını değerlendirir
KÜÇÜK JÜRİ
Çoğunlukla 12 veya daha az kişiden teşekkül ettiği için küçük jüri olarak tanımlanmaktadır. ABD’de 6 aydan fazla ceza istenen bir suçla suçlanan herkesin jürili duruşma isteme imkanı bulunmaktadır. 6 aydan az cezası olan suçlarda eyaletlerin jürili duruşmayı eleme yetkileri bulunur. Trafik cezası gibi para cezası olan duruşmalar, Vermont ve Virginia eyaleti dışında 48 eyalette jürisiz gerçekleştirilir. Yine bir çok çocuk mahkemesi de, çocuk davalarını ‘hukuk davası’ olarak değerlendirildiği için jürisiz çalışır. Boşanma gibi aile davaları da jürisiz dava konuları arasındadır.
JÜRİNİN AMACI, SUÇ VAR MI YOK MU ONU TESPİT ETMEKTİR:
Küçük jürinin görevi, duruşmalarda aleyhte ve lehte bütün delilleri ve tanıkları dinledikten sonra, bu delillerin ve ifadelerin sanığın atılı suçları işlediğini gösterip göstermediğine karar vermektir.
Sanık ise ‘kürsü duruşması’ istemezse, duruşma aşamasına geçildiğinde taraflar, sırası gelen alelade kişiler arasından otomatik olarak seçilmiş jüriye lehte ve aleyhte delilllerini ve savunmalarını sunarlar.
ŞÜPHE SANIK LEHİNEDİR.
Türkiye’de de bu ilke özellikle dikkate alınır. Elbette alınmayan durumları hukuka aykırı saymak durumundayız. Örneğin bir Yargıtay Kararında: “Ceza yargılamasının en önemli ilkelerinden biri olan “in dubio pro reo” yani “kuşkudan sanık yararlanır” ilkesi uyarınca, sanığın bir suçtan cezalandırılmasının temel koşulu, suçun kuşkuya yer vermeyen bir kesinlikle ispat edilmesidir. Gerçekleşme şekli kuşkulu ve tam olarak aydınlatılamamış olaylar ve iddialar sanığın aleyhine yorumlanarak mahkumiyet hükmü kurulamaz. Ceza mahkumiyeti, yargılama sürecinde toplanan kanıtların bir kısmına dayanılarak ve diğer bir kısmı göz ardı edilerek ulaşılan ihtimali kanıya değil, kesin ve açık bir ispata dayanmalıdır. Bu ispat, hiçbir kuşku ve başka türlü bir oluşa olanak vermeyecek açıklıkta olmalıdır. Yüksek de olsa bir olasılığa dayanılarak sanığı cezalandırmak, ceza yargılamasının en önemli amacı olan gerçeğe ulaşmadan, varsayıma dayalı olarak hüküm vermek anlamına gelir. O halde ceza yargılamasında mahkumiyet, büyük veya küçük bir olasılığa değil, her türlü kuşkudan uzak bir kesinliğe dayanmalıdır. Adli hataların önüne geçilebilmesinin başka bir yolu da bulunmamaktadır” denilmiştir.
Yani, jüri savcılığın suç işlendiğine ilişkin delillerini kesinlikle ikna edici bulmalılar. Şüpheleri varsa bu sanık lehinedir. Bu yönü, ‘küçük jüri’nin, ilk aşamada iddianameleri kabul eden ‘büyük jüri’den (grand jury) en önemli farkıdır.
Büyük jürinin kararı için ‘sanığın suç işlemiş olma ihtimali var’ kanısı oluşması yeterliyken, küçük jürinin kararı için suçluluğa şüphesiz inanması gerek.
JÜRİ KARARI “SUÇLU” VEYA “SUÇSUZ” DİYE AÇIKLANIR
Toplantılar sonucunda jüri, ‘verdict’ denen kararını açıklar. Verdict, yorum içermez. ‘Suçlu (guilty)’ veya ‘suçsuz (not guilty)’ şeklinde sadece iki ayrı hükümden oluşur. Kaç oyla zanlının suçlu bulunup bulunmadığı, davanın içeriğine ve eyaletten eyalete değişebilir. Bazı suçlarda çoğunluk oyu yeterken bazı suçlarda süper çoğunluk oyu bazen de oy birliği gerekebilir.
CEZAYA JÜRİ KARAR VERMEZ
Burada önemli olan husus şudur: Jüri, davaya ve davanın sonucuna hangi yasaların uygulanacağına, sanığın ne tür cezaya çarptırılacağına, kaç yıl ceza alacağına karar vermez. Bunları takdir edecek makam yargıçtır. Yani jüri’den yargılama tekniği ve yoğun hukuk bilgisi istenen donanım beklenmez.
Oybirliği veya yeterli oy çoğunluğu sağlayamayarak karar veremeyen jüriye, ‘hung jury (askıda jüri)’ denir. Böylesi bir durumda yargıç davayı düşürebilir veya yeni bir jüri heyeti oluşmasına karar verebilir.
JÜRİ NASIL SEÇİMİ:
ABD’nin birçok eyaletinde jüri üyeleri, seçmen numarası veya ehliyet numarası sırasıyla seçilir. Sırası gelen potansiyel adaya önce, jüriliğe ehil olup olmadığını belirlemek için, Amerikan vatandaşlık durumunu, İngilizce anlayıp anlamadığını, özürlü olup olmadığını veya jüri olmaya engel bir durumu olup olmadığını soran bir form gönderilir. Ehil olanlar jüri havuzuna dahil edilir ve jüri görevi süresince çağrıldıkları duruşmalara katılırlar.
JÜRİYE İTİRAZ MÜMKÜN MÜDÜR?
Jürilere geçmişleri, işleri, bazı ideolojik konulardaki görüşleri sorularak adil bir hükmün tesisine ehil olup olmadıklarına karar verilir. Her tarafın, belli sayıda jüriyi itiraz ederek eleme hakkı vardır. Kritik davalarda bu sıkça yaşanır ve jürili davaların başlaması tarafların bu jüri itirazları yüzden ilan edilen tarihten geç başlayabilir.
JÜRİ GÖREVİ ZORUNLUDUR
Sırası gelen ve jüri görevine çağrılan vatandaş için jüriye katılmak zorunludur. Ancak, uygulamada jüri görevine katılmayanlar, cezai işlem yerine bir sonraki jüri havuzuna konulur. Bununla beraber üst üste birkaç jüri görevi davetine icabet etmeyenler hakkında mahkemeye zorla getirme veya diğer bazı cezai işlemler uygulanır. Elbette kimi zorunlu durumlarda jüri
İşverenler, jüri görevine çağrılan çalışanlarına izin vermek zorundadır. Ancak, jüri görevindeyken çalışmadığı sürenin maaşını ödemek zorunda değildir. Jüri görevine giden kamu görevlilerinin ise maaşı kesilmez.